A na polu sośnia
(pieśń kurpiowska)
A na polu sośnia
wysoko wyniosła
wydała mnie mama za mąz
jescem nie urosła.
Zielenio się lasy
zielenio się pola
a komuz ja cie zostazie
nomilejsa moja.
Zostazie cie temu
panu leśnicemu
a som pude, pude słuzyć
króloziu polskiemu.
Piosenka z Kurpi. Dla każdego zmęczonego zgryzotą człowieka ostatecznie pozostaje już tylko wiara w zbawienne "jutro", kiedy to wszystko na pewno odmieni się na lepsze. Pomiędzy nocą a dniem, na krótko przed nieubłaganym porannym pianiem koguta, mija właśnie ostatnia okazja, aby zasnąć i zamienić następny dzień w owo sławne "jutro". Jeszcze można się oszukiwać, że przecież dopiero zaszło słońce. Jeżeli jednak sen nie przyjdzie na czas, nowy dzień nie będzie dobrym "jutrem", będzie tym samym nieznośnym "dzisiaj".
Kurpie – grupa etnograficzna ludności polskiej, zamieszkująca tereny dwóch puszcz mazowieckich: Puszczy Zielonej (zwanej też: Puszczą Kurpiowską lub Zagajnicą) i Puszczy Białej, funkcjonująca również jako określenie regionu kurpiowskiego (inaczej: Kurpiowszczyzna). Granica oddzielająca obie puszcze dzieli region na Kurpie Zielone i Kurpie Białe.
Nazwa Kurp wywodzi się od noszonych przez miejscową ludność butów (kurpsi) wyrabianych z lipowego łyka. Początkowo była przezwiskiem nadanym przez okoliczną ludność (sami Kurpie nazywali się Puszczakami). Głównymi ośrodkami folkloru kurpiowskiego w Puszczy Zielonej są Kadzidło, Łyse i Myszyniec.
Błotniste ziemie i lasy nie sprzyjały osadnictwu rolniczemu, stąd pierwotnie główne źródło utrzymania dla Kurpiów stanowiła puszcza. Pierwsi osadnicy pojawili się w XV wieku, wioski powstały sto lat później. Do puszczy napływała ludność ze wschodniego Mazowsza, szukając schronienia przed napadami, a także chłopi zbiegli przed pańszczyzną oraz inni ścigani przez prawo. Pierwsi mieszkańcy Kurpiowszczyzny zajmowali się rybołówstwem, myślistwem orazbartnictwem na podstawie królewskich przywilejów (prawo bartne, przywilej trwał do 1801 roku), wydobyciem oraz obróbką bursztynu, rzemiosłami drzewnymi i tkactwem. Pracowali też jakosmolarze, węglarze i flisacy. Rozwój rolnictwa nastąpił w okresie XVII-XIX wieku. Osady kurpiowskie początkowo oddalone od siebie później, z wytrzebieniem lasów, zaczęły się skupiać w większe wioski.
Kurpie nie odrabiali pańszczyzny, pozostając czynszownikami królewskimi (Puszcza Zielona) lub biskupimi (Puszcza Biała). Pierwsi badacze opisujący Kurpiów podkreślali też swoisty "dziki i szorstki" charakter, skłonność do uniesień i mściwość, ale też gościnność, wytrzymałość na trudy i zręczność łowiecką. Specyficzne środowisko i historyczne doświadczenia są przyczyną, dla której kurpiowski charakter utożsamiany jest z uporem, oszczędnością i umiłowaniem wolności.
Naturalna bariera w postaci lasów i bagien wymuszająca samowystarczalność była przyczyną powstania odrębności kulturowej. Charakterystycznymi elementami kultury materialnej są stroje, ozdoby bursztynowe, kurpiowskie chaty, zdobienia w drewnie i rzeźba, wycinanki oraz ozdobne palmy na Niedzielę Palmową. Elementy folkloru, w tym gwara kurpiowska , zachowały się do XXI wieku.
Kurpie w Puszczy Białej pojawili się w kilku falach osadniczych w XVIII wieku. Akcję osadnicząprzeprowadzili biskupi płoccy, którzy do swoich wyludnionych dóbr między Brokiem a Pułtuskiemsprowadzili w latach 1730-1790 kilkaset rodzin kurpiowskich. Na tym terenie Kurpie wytworzyli grupę, którą dziś określa się Kurpiami Białymi (inne stroje, podobna architektura, gwara - częściowo), dzieloną przez etnografów na grupy: ostrowską i pułtuską.
Muzykalność i żywiołowość ludności kurpiowskiej można zauważyć nie tylko w pieśniach. Znalazła ona swój oddźwięk także w innym, ważnym elemencie folkloru muzycznego Kurpiów - w tańcach. Tańce czy tylko „przytrampywanie” (przytupywanie w takt muzyki czy pieśni) stały się częścią każdej uroczystości. Tradycyjne tańce i ich figury taneczne w większości się zachowały -niektóre uległy zmianie, jednak styl wykonania pozostał ten sam.
Największą różnorodność tańców możemy zobaczyć w trakcie wesela. Należy tu zaznaczyć, że niektóre z tańców, dzisiaj tańczone tylko w trakcie zabawy, w przeszłości związane były
z obrzędami, niektóre zaś zostały zapożyczone z innych kultur, np. olender, czy polka. Zabawy, wieczory taneczne, wypełniały takie tańce jak powolniaki, okrąglaki, polki. Ambicją każdego tancerza było tańczyć lepiej, bardziej siarczyście i z większym zapałem. Zabawy byty organizowane przeważnie przez młodzież. Tak opowiadał kiedyś o tym Józef Mróz: „Kawalerzy jak chcieli urządzić zabawę, to się umawiali i szli, gdzie największe mieszkanie. Prosili o to mieszkanie gospodarza i tam sprowadzali muzykanta -”groca” albo muzykantów. Uczestnicy zabawy gromadzili się pod ścianami. Był wśród organizatorów jeden - zazwyczaj najlepszy tancerz i „zawadyjok”, któremu każdy ustępował i on „zarządzał” w. ciągu całej zabawy. Mężczyźni żonaci, zwani „uoracami”, tańczyli osobno. W pewnym momencie najlepszy tancerz „zakazywał” grocowi: „hola! - nie tańcujem, uorace tańcują. I wtedy uorace dziewczyny młode pobrali i dalej - pokazywali, co potrafią”. Zabawa trwała całą noc - „od widnia do widnia”. Kurpie lubili śpiewać i tańczyć: „Idź do roboty, robotę rób, ale spsiwoj””. Muzyka, śpiew i tańce to nieodłączne części życia Kurpia. To właśnie im zawdzięczamy, iż wiele dawnych treści i form zachowało się aż do dzisiaj.
z obrzędami, niektóre zaś zostały zapożyczone z innych kultur, np. olender, czy polka. Zabawy, wieczory taneczne, wypełniały takie tańce jak powolniaki, okrąglaki, polki. Ambicją każdego tancerza było tańczyć lepiej, bardziej siarczyście i z większym zapałem. Zabawy byty organizowane przeważnie przez młodzież. Tak opowiadał kiedyś o tym Józef Mróz: „Kawalerzy jak chcieli urządzić zabawę, to się umawiali i szli, gdzie największe mieszkanie. Prosili o to mieszkanie gospodarza i tam sprowadzali muzykanta -”groca” albo muzykantów. Uczestnicy zabawy gromadzili się pod ścianami. Był wśród organizatorów jeden - zazwyczaj najlepszy tancerz i „zawadyjok”, któremu każdy ustępował i on „zarządzał” w. ciągu całej zabawy. Mężczyźni żonaci, zwani „uoracami”, tańczyli osobno. W pewnym momencie najlepszy tancerz „zakazywał” grocowi: „hola! - nie tańcujem, uorace tańcują. I wtedy uorace dziewczyny młode pobrali i dalej - pokazywali, co potrafią”. Zabawa trwała całą noc - „od widnia do widnia”. Kurpie lubili śpiewać i tańczyć: „Idź do roboty, robotę rób, ale spsiwoj””. Muzyka, śpiew i tańce to nieodłączne części życia Kurpia. To właśnie im zawdzięczamy, iż wiele dawnych treści i form zachowało się aż do dzisiaj.
